Rely Jorritsma: een weifelende Fries in Nijmegen
Het was een grijze en koude dag, zo'n dag waarop het gemakkelijk is je niet helemaal thuis te voelen in de wereld. Bij mij vertaalt zich dat vaak in de vraag: Wanneer zullen we terug naar Friesland verhuizen? De allerliefste verzuchtte: 'Er is voorlopig geen enkele reden waarom je hier niet zou kunnen doen wat je anders in Friesland zou doen. Zelfs Rely Jorritsma heeft bijna zijn hele leven in Nijmegen gewoond.' De allerliefste zit vol met weetjes waar ik geen weet van heb, maar eventjes checken op Wikipedia en ja hoor, hij had wel gelijk.
In 1922, toen Rely 17 jaar was, verhuisden zijn ouders naar Nijmegen en vanaf dat moment heeft ook Rely voornamelijk daar gewoond, enkele zijpaden in Arnhem, Utrecht en Antwerpen daar gelaten. Toen hij ziek werd, heeft hij nog een poosje in 'Klein Jagtlust' in Oranjewoud gezeten, de plaats waar op 8 maart 1951 ook zijn testament is opgesteld, maar uiteindelijk is hij, nog maar 47 jaar oud, overleden in Ressen (tussen Arnhem en Nijmegen) en is hij begraven op Rustoord in Nijmegen.
Al lezend voelde ik me ineens een beetje verwant aan deze man, niet eens vanwege de Rely Jorritsma-prijzen, maar eerder vanwege het wat zwalkende bestaan en het feit dat hij het in het lerende en werkende leven op de meeste plaatsen hooguit één of twee jaar heeft volgehouden. Op een gegeven moment had hij het plan opgevat om naar Ierland te gaan; hij schrijft dan in zijn dagboek: 'Mijn plan staat vast om als kunstschilder naar Ierland te gaan en in de kleuren van Erin te schilderen, hetgeen mij gelukken zal. En dat zal mijn bestaan zijn, dan heb ik Friesland niet meer nodig.' Ja, ook dat: het eeuwige verlangen naar Friesland, maar in alle eerlijkheid moeten toegeven dat je ook daar nooit echt je draai hebt kunnen vinden.
Dat komt me allemaal wel bekend voor, misschien net iets minder extreem, maar dat heeft waarschijnlijk ook te maken met het verschil tussen ons beiden dat ik niet uit een vermogende familie kom; als er geen brood op de plank had hoeven komen, dan had ik vast nog veel meer sprongen in het duister gemaakt. Ik voel sympathie voor deze man, die zo te lezen iets moois aan de wereld wilde toevoegen, maar er niet helemaal uitkwam hóe. Reden genoeg om op de eerste de beste mooie herfstdag in de auto te stappen, op naar Nijmegen.
Rustoord is een schijnbaar organisch ontstane, parkachtige begraafplaats met kronkelpaden en overhangend geboomte. We hadden een plattegrond gekregen en het 'adres' van het graf – afdeling Marters, Boommarter 21, voor wie toevallig een keer in Nijmegen is – maar gelukkig wilde een van de medewerkers wel even met ons meelopen, anders hadden we het misschien nooit gevonden, ook omdat de steen was bedekt met schitterend oranje-gele herfstbladeren. Voorzichtig veegden we die eraf (in de rij achter ons waren twee mannen bezig alles aan te vegen, maar in deze tijd van het jaar vraagt dat een wel zeer relativerende zen-instelling) en daar stond het, onder de namen en data van zijn vader en moeder: Aurelius Hotze Theodorus Jorritsma – Jellum, 11 febr. 1905 – Ressen, 1 okt. 1952 – Stifter fan it Rely Jorritsmafouns. Hij lag op een mooi plekje in het herfstzonnetje dat zich nog net tussen de takken door kon wurmen.
Dat vind ik vaak het dubbele van begraafplaatsen: het heeft iets speciaals, een bijzondere atmosfeer in elk geval, maar tegelijkertijd maakt het extra duidelijk dat de persoon zelf er niet meer is. Als Rely nu nog even om een hoekje zou kunnen kijken, zou hij dan tevreden zijn geweest met wat hij heeft nagelaten? 'Het doel van de stichting [BZ: het Rely Jorritsmafonds, dat elk jaar een wedstrijd uitschrijft voor Friestalig proza en poëzie] is het bevorderen van de Friese letterkunde', zoals in het testament geschreven staat. Dat is in elk geval uitgekomen, en dat non-stop vanaf 1954 (waarom we dit jaar dan de 61ste uitreiking hadden, moeten jullie zelf maar even nalezen in 'Myn sang is fan it âlde hûs'). Ik zou zeggen: rust in alle vrede Rely, er blijft altijd iets over wat wel gelukt is.
Familiegraf van Rely Jorritsma en zijn ouders.